Tết Đoan Ngọ là ngày gì?
Tết Đoan ngọ hay còn được gọi là Tết Đoan dương, được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đây là một ngày tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc.
Tên Tết Đoan ngọ có nghĩa như sau: “Đoan” có nghĩa là mở đầu, “Ngọ” là khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều, ăn Tết Đoan ngọ là ăn vào buổi trưa. Đoan Ngọ tức là lúc mặt trời bắt đầu ngắn nhất, ở gần trời đất nhất. Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó chính là “tết giết sâu bọ”. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.
Theo lịch âm dương, Tết Đoan ngọ là ngày 5 tháng 5 âm lịch. Như vậy, Tết Đoan ngọ 2024 sẽ rơi vào thứ Hai ngày 10/6/2024.
Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc và ý nghĩa như thế nào?
Về nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ
Theo tài liệu từ Ban Tôn Giáo Chính Phủ cho biết, ngày xưa, vào một mùa vụ thành công và bội thu, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến phá nát mọi thứ.
Nhân dân lo lắng chẳng biết làm thế nào để giải trừ được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đến xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một bàn cúng gồm bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Mọi người làm theo thì chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Và thế cứ vào ngày này, nông dân lại lập bàn cúng để giải trừ sâu bọ, từ đó ngày 5/5 âm lịch là ngày “Tết diệt sâu bọ” và còn gọi là “Tết Đoan Ngọ” vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Về ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ
Bên cạnh ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng thì người Việt còn cho rằng đây là dịp để giải trừ bệnh tật trong thời điểm giao mùa.
Người xưa quan niệm bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mùng 5/5, các loại ký sinh này thường ngoi lên và đây là thời cơ để con người ăn những thức ăn có vị chua, chát để loại bỏ chúng.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ chuẩn truyền thống Việt Nam
Mâm cúng lễ Gia Tiên
Mâm cúng lễ Gia Tiên gồm:
Một mâm cơm chay
Các loại bánh chay, xôi chay
Ba chén rượu ba màu trắng, đỏ, vàng, trong rượu có pha một chút hùng hoàng
9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả
Ba chén nước trà ba hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá
Mâm hoa quả ngũ sắc có đủ năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
Có thể mua một chút tiền âm phủ
Mâm cúng lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên
Chuẩn bị đàn lễ được cúng ngoài trời, được đặt quay mặt về hướng Nam.
Mâm cúng lễ cầu xin Ngọc Hoàng Đại Đế và Thần Tiên gồm:
Bàn lễ trải một tấm vải đỏ rộng
Mâm hoa quả ngũ sắc có đủ năm vị là, cay, chua, đắng, mặn, ngọt
Các loại bánh chay, một mâm xôi
5 chén rượu năm màu trắng, đỏ, vàng, xanh, đen. Trong rượu có pha một chút hùng hoàng
9 bông hoa đồng tiền đỏ cài lên mâm hoa quả
Một chiếc lọng đỏ có viền vàng
5 chén nước trà năm hương vị khác nhau, cùng vàng thuyền, vàng thỏi, vàng lá
Nên ăn gì vào Tết Đoan Ngọ?
Rượu nếp, nếp cẩm: Đây là thứ không thể thiếu vào ngày tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm của nhiều người, bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại, chúng thường nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng tiêu diệt được. Chỉ vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, các loại ký sinh này thường ngoi lên, chúng ta mới có thể tận dụng để loại bỏ chúng bằng cách ăn những thức ăn có vị chua, cay, chát, trong đó nổi bật nhất là rượu nếp hay nếp cẩm. Đặc biệt, nếu thưởng thức món rượu này vào buổi sáng, ngay khi thức dậy thì càng hiệu nghiệm.
Bánh tro: Là loại bánh có màu vàng đậm, được làm từ gạo nếp ngâm cùng với nước tro của các loại cây khô, sau đó gói trong lá chuối rồi đem luộc.
Hoa quả: Với mong muốn “tiêu diệt sâu bệnh” bên trong cơ thể, người ta thường lựa chọn các loại quả có vị chua như mận, xoài xanh… và ăn chúng vào buổi sáng ngay sau khi thức dậy.
Thịt vịt: Đây là món ăn không thể thiếu của người miền Trung trong ngày tết Đoan Ngọ. Nhiều người cho rằng, vào những ngày tháng 5 oi nóng thì ăn thịt vịt sẽ giúp cho cơ thể mát mẻ hơn.
Chè trôi nước: Đây là món ăn không thể thiếu vào ngày tết Đoan Ngọ của người miền Nam. Những viên chè làm từ bột nếp, bên trong có nhân đậu xanh, ăn kèm với nước cốt dừa có vị man mát, thơm ngon.
Chè kê: Đây là món ăn đặc trưng của người Huế mỗi dịp tết Đoan Ngọ. Sau khi xay hạt kê và loại bỏ lớp vỏ, người ta ngâm rồi đun sôi cho đến khi nở mềm, sền sệt rồi thêm nước đường cùng chút gừng là đã được một nồi chè kê thơm phức, vô cùng hấp dẫn rồi.
Các hoạt động trong ngày Tết Đoan Ngọ
Ngoài việc mâm cúng mùng 5/5 vào giờ Ngọ (12h trưa) trong ngày, thì người dân ở các vùng quê sẽ rủ nhau đi hái lá đem về nấu nước xông để làm sạch cơ thể và giải cảm. Theo dân gian, 12h ngày 5/5 là thời điểm có dương khí tốt nhất, mặt trời tỏa nắng tốt nhất trong năm. Một số nơi có tục treo ngải cứu để trừ tà.
Vì lẽ đó mà ở miền Bắc, món nếp cẩm, đặc biệt là rượu nếp cẩm không thể thiếu trong ngày này. Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men, còn gọi là “cái”. Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.
Còn ở các tỉnh miền Trung, món không thể thiếu trong mâm cơm cúng là bánh ú tro. Nhà nào cũng mua từ vài chục bánh trở lên ca. Ngoài ra, theo truyền thống của người miền Nam, thịt vịt cũng là một thứ không thể thiếu cho ngày lễ này. Tại TP.HCM, vịt quay, heo quay ngày này thường tăng hơn so với ngày thường.
Trong ngày này nhiều người còn tắm lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ sâu bọ. Còn tại vùng ven biển, người dân tắm biển vào đúng giờ Ngọ.
Ngoài ra nhiều người quan niệm rằng vào ngày này, khí dương mạnh nhất trong năm nên rất thích hợp để cúng cầu an. Cũng theo đó, các loại cây lá hái trong thời gian này được tin rằng có tác dụng tốt nhất nên các thầy thuốc thường lên núi tìm hái thuốc.
Ai bị cảm vào dịp tết này được khuyên nên dùng 5 loại lá bạch đàn, lá dâu tằm, xương rồng, ngũ trảo và sả nấu nước xông để bớt bệnh.
Một phong tục nữa vô cùng quen thuộc với người Việt đó là gia đình mua xương rồng để trong nhà nhằm tránh tà ma.
Những điều cần kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ
Không nên soi gương sau nửa đêm
Dân gian quan niệm rằng sau 12h đêm mùng 5/5, âm khí hoạt động mạnh mẽ nên tuyệt đối không nên soi gương hay chụp ảnh trước gương tránh dẫn dụ tà khí ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và có thể xảy ra những hiện tượng khó lý giải.
Tránh dừng chân tại những nơi âm u
Vào ngày này ông bà thường dặn các thành viên trong gia đình khi ra khỏi nhà thì không nên dừng chân ở những nơi âm u, thiếu sáng nhiều tà khí như nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ,… vì sẽ gây ảnh hưởng đến sức khoẻ. Tuy nhiên không chỉ vào ngày này, vào ngày thường bạn cũng không nên dừng lại ở những nơi này vì trên thực tế những nơi này có thể chứa mầm bệnh.
Tránh để rơi hay mất tiền
Theo quan niệm từ xưa, việc mất tiền vào ngày tết mùng 5/5 bị xem như tự đánh rơi tài lộc của mình, khiến t vận đi xuống. Vì vậy khi đi ra ngoài, bạn hãy chú ý tư trang cá nhân tránh làm rơi, mất nhé.
Tết Đoan Ngọ ở các nước khác
Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc
Tại Trung Quốc Tết Đoan Ngọ cũng diễn ra vào mùng 5/5 và còn được gọi là tết Trùng Ngũ vì là hai con số 5 gặp nhau. Tết Trùng Ngũ tại nơi đây thường được tổ chức khá long trọng với các hoạt động như đua thuyền rồng bên cạnh các hoạt động dân gian làm túi thơm, làm đèn lồng và trang trí lại nhà cửa của người dân địa phương.
Tết Đoan Ngọ tại Nhật Bản
Còn tại xứ sở mặt trời mọc – Nhật Bản thì ngày tết này còn được coi là ngày lễ dành cho các bé trai. Hình tượng cờ cá chép được tin tưởng sẽ mang lại sức khỏe và sự thông minh thường được treo bởi các gia đình nhằm cầu mong con cái của họ được thành đạt như ý nguyện. Ngoài ra người Nhật cũng thường cúng và ăn bánh mochi vào dịp tết này.
Tết Đoan Ngọ tại Hàn Quốc
Đối với Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ hay Dano là một trong 3 lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm mang những nét văn hoá và phong tục lâu đời qua nhiều hoạt động ý nghĩa. Đầu tiên phải kể đến đây là dịp để các thành viên quay về đoàn tụ tiếp nối những giá trị truyền thống. Cũng vào ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tắm gội bằng lá cây diên vĩ, chơi những trò chơi dân gian và mặc bộ trang phục truyền thống.